Het Lichaam als een middel om te leren

27-10-2024

Ons lichaam kan gezien worden als een organisch "toestel" dat zich continu vernieuwt. Ik gebruik het woord toestel, omdat we in tai ji het lichaam gebruiken als leermiddel.
Cellen sterven af en worden vervangen door nieuwe cellen. Maar wist je dat bij elke vernieuwing we in principe iets aan de structuur kunnen veranderen? 

Laten we eerst eens een kijkje nemen hoe dat lichaam als toestel er in feite uitziet.

De Bouwstenen….

Onze botten vormen het stevige geraamte van ons lichaam, terwijl de fascia — een netwerk van bindweefsel dat alles met elkaar verbindt — zorgt voor structuur en elasticiteit. Pezen verbinden de spieren met de botten, zodat de bewegingen die onze spieren maken, worden overgedragen naar onze ledematen. Om de samenwerking tussen botten, fascia, pezen en spieren mogelijk te maken hebben we een zenuwstelsel. 

Er zijn in 2 grote functionele groepen die voor deze blog ons interesseren (het zenuwstelsel is natuurlijk een pak complexer). Een deel van ons zenuwstelsel luistert in ons lichaam en geeft feedback over de toestand en houding van het lichaam. In tai ji noemen ondersteunt dit deel het diep waarnemen.
Een ander deel stuurt aan (motoriek proces). In taiji is de beweging een voortvloeien van een intentie (hoe duidelijk of onduidelijk de intentie ook moge zijn).

De continue verandering (groei of geen groei)….

Deze lichaamsstructuren passen zich continu aan op basis van de activiteiten die we regelmatig uitvoeren. Om het met andere woorden te zeggen: het lichaam wordt goed in wat je ermee doet, MAAR dat betekent niet dat wat we ermee doen goed is voor het lichaam op zich, en meer bepaald op de lange duur.
Hier zijn twee duidelijke voorbeelden:

- fysiek actieve mensen: Zij ontwikkelen vaak sterkere botten en spieren. Botten reageren op fysieke belasting door hun dichtheid te verhogen, terwijl spieren groeien door herhaalde, (zware) inspanning. Maar na verloop van tijd is er sprake van overbelasting. Denk aan een persoon die meer fysieke arbeid verricht zoals voortdurend zware objecten tillen; het bovenlichaam past zich aan door de spiermassa te vergroten en de botten sterker te maken om het gewicht te ondersteunen. Of hardlopers waar de benen beter ontwikkelt zijn.

- Mensen die fijn werk verrichten: Bij beroepen die veel precisie en fijne motoriek vereisen, zoals bijvoorbeeld horlogemakers of musici, zie je dat specifieke spieren rond de handen en polsen zich ontwikkelen. Hoewel ze misschien geen grote spiermassa opbouwen, versterken de kleine spieren die verantwoordelijk zijn voor fijnere en accurate bewegingen, omdat ze voortdurend worden aangesproken.

Tai Ji: Het Lichaam Terugbrengen naar een Natuurlijke, Elastische toestand

Door patronen steeds te herhalen, past ons lichaam zich aan om deze makkelijker en sneller uit te voeren. Maar wat gebeurt er dan juist in je jarenlange tai ji training?

In tai ji zoeken we in eerste instantie naar elasticiteit door het loslaten van overtollige spanning. Het geregeld doorlopen van de bewegingsoefeningen op een zeer bewuste manier zijn daarbij heel belangrijk. Dit bewustzijnsproces leidt ertoe dat we onbewuste patronen van spanning en stijfheid doorbreken, en ons lichaam opnieuw laten afstemmen op zachtheid en flexibiliteit.
Iedere trainingssessie zijn er 'nieuwe' cellen die dit meekrijgen. 
Meerdere keren per week trainen is een must als we dit willen bewaren (celgeheugen). 

Een factor die vaak over het hoofd wordt gezien, is de ouderdom (van onze cellen). Jonge kinderen zijn nog in een fase van groeien. Een fase waarin de algemene celproductie groter is dan de algemene celafsterving. Naarmate we ouder worden, vertraagt dit proces en ergens in onze twintiger-jaren begint die balans zachtjes naar de andere kant te over te hellen. 
Daarmee gepaard gaand zijn kinderen nog fysiek actiever en gaan ze in hun spel heel intuïtief en op een spontane manier om met (veer)kracht. Hun lichamen zijn daarom een pak elastischer dan het lichaam van een doorsnee volwassen. Bewegen is dus noodzakelijk voor ons lichaam, en dat is hetgeen uit het oog verloren wordt als we opgroeien. Het spel wordt (on)bewust vervangen met minder gezonde gewoontes (althans vanuit een lichamelijk standpunt) omdat ons denken en doen verander omwille van sociaal-maatschappellijke verwachtingspatronen.

In hoeverre die gewoontes de balans in ons celhuishouden beïnvloeden nog volop in wetenschappelijk onderzoek, maar het is wel duidelijk stress een negatieve invloed heeft, en dat meer gezonde gewoontes erop nahouden wel een verbetering geeft in de levenskwaliteit. Maar ouder worden doet iedereen. En dus om de dingen die we in tai ji zoeken te behouden is geregeld trainen nodig.

Transformatie van elasticiteit naar fijngevoeligheid

Voldoende trainen brengt de fysieke transformatie op gang. Maar net zoals in yoga is het fysieke werk de voorbereiding op veel fijner werk ander dan het puur fysieke werk.  

Het fysieke werk zorgt voor het groeien van het diep lichamelijke bewustzijn waardoor we meer en fijn kunnen voelen in ons lichaam. Zo komen we dichter bij het ervaren van de lichaamsenergie en hoe we deze sturen.  De taoïstische begrippen beginnen op een andere manier duidelijk te worden en opent er zich een andere dimensie in begrijpen en groeien voorbij het lichaam.

In een notendop samengevat
Door regelmatige tai ji te beoefenen worden de fascia, pezen en spieren geleidelijk soepeler en sterker. Het lichaam leert opnieuw op een natuurlijke manier te bewegen, waarbij het subtieler reageert op krachten van binnenuit en van buitenaf (energie). Deze transformatie zorgt voor een balans tussen kracht en zachtheid, en helpt het lichaam zijn natuurlijke veerkracht terug te krijgen. Dit leidt niet alleen tot fysieke kracht, maar ook tot een diepere verbinding met ons lichaam en onszelf van waaruit we onszelf en alles rondom ons beter begrijpen.